|
ناهمزمانی فضا: خوانش تطبیقی سرآغازهای تجسم فضای مدرن در کالبد دارالخلافه ناصری و نقاشی متأخرصفوی
|
عبدالله آقائی   |
|
|
|
چکیده: (1751 مشاهده) |
ورود به دوران مدرن در عهد رنسانس مستلزم انقلابی بنیادی در ادراک فضا بود. پیدایش پرسپکتیو در نقاشی رنسانس و بروز ایده‌هایی مبتنی بر ساختِ هندسیِ فضا در طراحی شهری نمودهایی از این ادراک جدید بودند. از اواسط دوره صفوی تکنیک پرسپکتیو به نحوی ساختاری فضایِ سنتیِ نقاشی ایرانی را تحت‌تأثیر قرار داد. بنا بر شواهد و قراین، تأثیر مفهوم مدرن فضا در طراحی و ساخت شهری در ایران، دیرتر و از اواسط دوره قاجارآغاز شد. تمرکز این پژوهش بر منطق فضایی تغییرات کالبدی شهر تهران در میانه‌های قاجار (تهران ناصری) و تغییرات اساسی فضاسازی در جریان نقاشی متأخر صفوی است. این پژوهش با رویکردی هرمنوتیکی تجسم فضا چون پدیداری در نظر گرفته می‌شود که شکل ظهور آن در رسانه‌های مختلف بسته به «افق» تاریخی دوران است. تطبیق شکلِ فضا از طریق بررسی دو تصویر در مرکز این پژوهش قرار دارد:یکی نقاشی «اهدای سر ایرج به برادرانش سلم و تور» اثر محمدزمان که به سال 1086ق رقم‌زده شده است؛ دیگری نقشه‌ای از تهران که عبدالغفار در سال 1309ق ترسیم کرده و در آن، نشانه‌های دگردیسی فضا در کالبد شهری پس از نوسازی‌های دوره ناصری مشهود است. یافته‌های این پژوهش شباهتی ساختاری را میان شکل پذیرش فضای مدرن در نقاشی و شهرسازی ایرانی نشان می‌دهد. از جهت زمانی این پذیرش و دگردیسی در رسانه نقاشی بسیار زودتر ظاهر شد و آثار این رسانه را در حکم پیش‌نمونه سایر رسانه‌ها قرار داد. در تطبیق این دو تصویر مشخص شد که اُرتگنال‌های پرسپکتیوِ نقاشی و خیابان‌های شطرنجیِ طرحِ شهری در «بیرون» از فضای سنتی گسترش یافته‌اند. این امر در وهله اول به‌عنوان نشانه‌ای از تضادِ ساختاری این فضا تفسیر شد. در نقاشی، ساختارِ پرسپکتیوی در قالب مناظر و ساختمان‌ها در پس‌زمینه‌ای با فضای سنتی قرارگرفته که روایت اصلی در آن تصویر شده است. خیابان‌ها و فضای مدرن در نقشه عبدالغفار نیز خارج از دروازه‌های قدیمی شهر (مرکز سنتی شهر) گسترش یافته‌اند، اما به‌تدریج این تنش و تضاد، به درون فضای سنتی واردشده و دگردیسی‌ها با نیروی بیشتر تعمیق می‌شود. |
|
| واژه‌های کلیدی: فضا، فرنگی‌سازی، مدرن، نقاشی متأخر صفوی، کالبد شهری، تهران. |
|
|
متن کامل [PDF 1911 kb]
(2224 دریافت)
|
نوع مطالعه: پژوهشي |
موضوع مقاله:
عمومى
دریافت: 1398/3/29 | پذیرش: 1398/6/2
|
|
|
|
|
|
|
| ارسال نظر درباره این مقاله |
|
|
|
